- Kowiesy

Kowiesy

21 grudnia 2019

W okolicach Mszczonowa w pobliżu Skierniewic istnieje miejscowość Kowiesy, zapewne właśnie tam należy szukać przodków pierwszych osadników w Kowiesach w gminie Bialany. Rycerze z Księstwa Mazowieckiego i Królestwa Polskiego osiedlający się w XV wieku w tej okolicy za zgodą Litwinów bardzo często nadawali nazwy osadom na cześć swoich dawnych siedzib. Tak też zapewne było również w tym przypadku. Z 1450 roku pochodzą wzmianki o Świętosławie Kowieskim i Mikołaju z Kowies. W 1453 roku bracia z Kowies kupili kawałek lasu. W tym samym roku wydarzyło się coś przykrego dla rycerzy z Kowies. Maciej Kowieski został naganiony w szlachectwie przez Piotra z Rozbitego Kamienia. Oznaczało to, że Piotr podejrzewał, iż Maciej bezprawnie używa tytułu szlacheckiego, jednak Piotr nie stawił się w sądzie, aby udowodnić oskarżenia i sprawę przegrał. W następnych latach znowu pojawiają się zapiski o sporach dziedziców Kowies i Rozbitego Kamienia. Doszło nawet do rękoczynów i Wojciech Kowieski uciął palec podczas jednemu z rycerzy z Rozbitego Kamienia, podczas zajścia na drodze publicznej, za co sad skazał go na zapłacenie odszkodowania - 14 grzywien. Od 1464 roku wśród Kowieskich notuje się też niejakiego Gtedejta, imię to jest pochodzenia pruskiego i wskazuje, że Kowiescy byli z pochodzenia szlachcicami pruskimi, którzy osiedlili się w Polsce po podboju ich ojczyzny przez Krzyżaków. W 1528 roku miejscowi rycerze mieli obowiązek wystawiana dwóch konnych jeźdźców na wyprawę wojenną. Była to zatem typowa wioska rycerska. Jednak w połowie XVI wieku wioskę wykupił Marcin Wąż herbu Waż, podsędek ziemski drohicki. Wielki i bogaty pan w tych okolicach, dziedzic Patrykoz i wielu innych wsi. W czasie spisu podatkowego z 1580 roku podatek z Kowies oddał właśnie Marcin Wąż. Wykupienie wsi przez bogatych szlachciców skutkowało rym, iż nie mieszkali tu drobni rycerze lecz chłopi. Od tej pory była to niewielka wieś chłopska należąca do Wężów, jednak z końcem XVII wieku Kowiesy przeszły na własność rodu Płochockich, a następnie stały się własnością rodziny Olędzkich herbu Rawicz. W połowie XVIII wieku po ślubie Teresy z Olędzkich i Józefa Teodora Górskiego majątek Kowiesy przeszedł na własność Górskich. W końcu XVIII wieku właścicielem był Andrzej Leon Górski, który miał tu 9 poddanych rodzin. Istniał tu dwór, siedziba Górskiego. Była to bardzo znana postać swoich czasów. Za czasów I Rzeczpospolitej był on komornikiem ziemskim drohickim, w czasach Królestwa Polskiego piastował godność sędziego powiatu węgrowskiego. Angażował się również w powstanie listopadowe. Górski był bogatym szlachcicem, najbogatszych w okolicy. Kupił wiele działów ziemi w sąsiednich wsiach oraz majątek Bieliny Jarosławy1 . W 1827 roku w miejscowości notowano 16 domów i 141 mieszkańców150. Po śmierci Górskiego w 1834 roku Kowiesy przejęła jego wnuczka Franciszka, żona Benedykta Gabriela Iżyckiego. Benedykt Iżycki zmarł w 1859 roku i jedyną właścicielką dóbr została Franciszka Iżycka, która przeznaczyła dużą sumę pieniędzy na wybudowanie szkół w Kowiesach i Jarosławach, które też do niej należały. W 1861 roku Iżycka sprzedała Kowiesy i inne swoje dobra Feliksowi Bielawskiemu, który następnie większość sprzedał Józefowi Wyszomirskiemu. Następnie majątek trafił w ręce Ignacego Zabierzowskiego. W 1863 roku nastąpiło uwłaszczenie ziemi dworskiej, powstały w Kowiesach 23 samodzielne gospodarstwa. Niedługo później władze ustanowiły gminę Kowiesy. W 1872 roku dobra Kowiesy (folwark) kupiła spółka kilkudziesięciu szlachciców pod przywództwem Walentego Skorupki. Opis miejscowości i gminy z 1882 roku przekazuje: Kowiesy - wieś i folwark rozprzedany na cząstki, powiat sokołowski, gnana Kowiesy, parafia Rozbity Kamień, leży przy drodze bitej, o 10 wiorst od Sokołowa. Gleba żytnia, położenie płaskie. Ma 23 domy, 338 mieszkańców, 1059 mórg obszaru (...)W 1866 roku folwark miał 891 mórg, wieś 360 mórg. (.....) Gmina Kowiesy ma 2 329 mieszkańców, rozległości mórg 8 897, urząd gminy we wsi Bielany Żyłaki, sąd gminny okręgti III we wsi Przeżdziatka, stacja pocztowa Sokołów . Wydarzenia z 1872 roku miały duże znaczenie dla przyszłości wsi. Do tej pory istniała cześć chłopska (uwłaszczona w 1864 roku) oraz folwark dworski. Na ziemiach folwarcznych od 1872 roku zaczęły powstawać nowe domy należące do potomków szlachty. Wieś podzieliła się na dwie zamieszkałe części. Szczegółowe dane na temat części dworskiej i ich właścicieli można odnaleźć w archiwum siedleckim. Ten podział ujawnił się w czasie spisu powszechnego z 1921 roku. Według ówczesnych danych miejscowość dzieliła się na dwie części: Kowiesy Dworskie i Kowiesy Włościańskie. W pierwszej z nich notowano 36 domów i 265 mieszkańców, w tym 16 żydów i 3 prawosławnych. W Kowiesach Włościańskich było 26 domów z liczbą 164 mieszkańców, w tym 7 Żydów. W tym czasie cieślą w tej wsi był A. Sosnowski, kołodziejem L. Giziński, kowalem A. Pliszka, działało tu „Stowarzyszenie Spożywcze" - spółdzielnia W pierwszych dniach września 1939 roku miejscowość ta, położona przy ruchliwej trasie doznała licznych zniszczeń z powodu bombardowań i przemarszu wojsk . W czasie wojny wielu mieszkańców wsi należało do AK. Wielu też straciło życie, na przykład w dniu 24 stycznia 1944 roku na rynku w Węgrowie zostali zastrzeleni w odwecie za zabicie żandarma mieszkańcy Kowies: Kazimierz Romanowski (lat 21), Zygmunt Gryczewski (lat 32, żołnierz AK), Władysław Krasnodębski (lat 23, żołnierz AK) Piekarski W, Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski „Sęp", „Proso", Warszawa 1997, s. 46. W dniu 3 sierpnia 1944 roku na teren Kowiesy gminy wkroczyła Armia Czerwona